Zapalenie mózgu z przeciwciałami ANTY-NMDAR: przegląd systematyczny

Zapalenie mózgu z przeciwciałami anty-NMDAR (anti-NMDAR encephalitis) to rzadkie autoimmunologiczne schorzenie neurologiczne, charakteryzujące się obecnością zapalenia mózgu i produkcją przeciwciał przeciwko receptorom N-metylo-D-asparaginianowym (NMDAR) w mózgu. Zapalenie mózgu anty-NMDAR, które stanowi około 54–80% przypadków autoimmunologicznego zapalenia mózgu, po raz pierwszy opisano w 2007 r.

Objawy kliniczne obejmują różnorodne zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne, takie jak zmiany zachowania, omamy, drgawki, zaburzenia poznawcze, mowy i zaburzenia ruchowe. Rozpoznanie opiera się na identyfikacji obecności przeciwciał anty-NMDAR w płynie mózgowo-rdzeniowym. Leczenie to przede wszystkim immunoterapia, która obejmuje m.in. stosowanie dożylnej immunoglobuliny (IVIG) i kortykosteroidów.

Głównym celem omawianego badania była charakterystyka kliniczna pacjentów z tym schorzeniem i analiza czynników wpływających na rokowanie. W tym celu badacze przeprowadzili systematyczny przegląd dokumentacji medycznej i artykułów z różnych baz danych medycznych z lat 2011–2021, zgodnie z wytycznymi Preferred Reporting Items for Systematic reviews and Meta-Analyses (PRISMA). W badaniu uwzględniono łącznie 472 przypadki.

Stwierdzono, że większość pacjentów doświadczyła trwających około 2 tygodnie objawów prodromalnych, takich jak objawy psychiatryczne (53,2%), objawy grypopodobne (51,5%) i napady drgawek (23,9%). Gorsze rokowanie dotyczyło pacjentów wykazujących niestabilność autonomiczną, ośrodkową hipowentylację lub wręcz wymagających leczenia na oddziale intensywnej terapii (OIT). Objawy ruchowe w badaniu stwierdzono u 53,4% pacjentów i obejmowały one dyskinezy ustno-twarzowe, ruchy pląsawicze, zaburzenia chodu, dystonię i inne.  Niestabilność autonomiczna opisywana była u 38,1% przypadków i miała charakter tachykardii, bradykardii, ślinotoku, niestabilnego ciśnienia tętniczego krwi lub nietrzymania moczu. Objawy psychiatryczne to pobudzenie, niepokój, omamy, urojenia czy rzadziej depresja. Często występowały również zaburzenia językowe i mowy.

Badanie zidentyfikowało również trendy związane z wiekiem: starsi pacjenci byli bardziej narażeni na rozwój ośrodkowej hipowentylacji, zaburzeń poznawczych i zaburzeń pamięci, podczas gdy młodsi pacjenci byli bardziej podatni na występowanie napadów drgawek. Pod względem leczenia, 97% pacjentów otrzymało immunoterapię, a schemat IVGC+IVIG przyniósł lepsze wyniki w porównaniu z innymi schematami leczenia. 

U 50% pacjentów stwierdzono obecność nowotworu, przy czym tylko 2 pacjentów było płci męskiej, pozostałe nowotwory występowały u kobiet i najczęściej był to potworniak jajnika. W omawianym badaniu u wszystkich pacjentów stwierdzono obecność przeciwciał przeciwko NMDAR w osoczu i/lub PMR, jednak wskaźnik wykrywalności przeciwciał był wyższy w PMR. Ponadto u większości pacjentów nieprawidłowości wykazywano w badaniu EEG.

Autorzy podsumowują badanie wnioskiem o konieczności przeprowadzania badań pod kątem autoimmunologicznego zapalenia mózgu u pacjentów z gorączką, bólem głowy i początkowymi objawami psychiatrycznymi o nieznanym pochodzeniu. Podkreślili też znaczenie związku między niestabilnością autonomiczną, centralną hipowentylacją i leczeniem w OIT dla gorszego rokowania. 

Badanie wykazuje również potrzebę przeprowadzenia w przyszłości badań na większych grupach pacjentów jak też randomizowanych badań kontrolowanych w celu oceny skuteczności różnych podejść terapeutycznych, przyznając ograniczenia wynikające z polegania na raportach przypadków i braku standaryzowanej miary ciężkości choroby.

Źródło: Zhao X et al. Systematic review: clinical characteristics of anti-N-methyl-D-aspartate receptor encephalitis. Front Hum Neurosci 2023; 17.