Tiki w przebiegu zapaleń mózgu

W przebiegu zapaleń mózgu opisano występowanie szeregu zespołów neuropsychiatrycznych, w tym wiele różnych zaburzeń ruchowych, a wśród nich pląsawica, mioklonie, dystonia a także tiki. Tiki najczęściej występują jako objaw zespołu Giles’a de la Tourette’a rozpoczynającego się zazwyczaj w wieku dziecięcym, natomiast ich wystąpienie w wieku dorosłym zwykle jest objawem poważnej choroby neurozwyrodnieniowej, na przykład choroby Huntingtona. Autorzy omawianego doniesienia podjęli się przeglądu piśmiennictwa dotyczącego występowania tików w przebiegu zapaleń mózgu. W tym celu zidentyfikowali wstępnie 450 artykułów, z których ostatecznie do przeglądu wybrali 28. Wyodrębnili trzy grupy zapaleń mózgu, w przebiegu których obserwowano tiki: 1) śpiączkowe zapalenie mózgu (encephalitis letargica), 2) autoimmunologiczne zapalenia mózgu i 3) poinfekcyjne zapalenie mózgu. Śpiączkowe zapalenie mózgu, po raz pierwszy opisane w 1917 roku przez austriackiego neurologa Constantina von Economo, obejmuje klinicznie i patologicznie zróżnicowaną grupę pacjentów, u których występuje stan śpiączkowy (letarg) w kontekście głębokich zaburzeń neuropsychiatrycznych. W grupie pacjentów pochodzących z epidemii 1917 roku występowały ruchowe objawy hiperkinetyczne w tym pląsawica i tiki, zarówno w fazie ostrej jak i pozapalnej. Dodatkowo opisywano epizody krzyku, przypominające tiki głosowe, co określano mianem klozmanii. Tiki u pacjentów, którzy przed laty przebyli śpiączkowe zapalenie mózgu, opisywał Oliver Sacks w swojej książce Przebudzenia, będącej wnikliwym opisem obserwacji 20 pacjentów po przebytym śpiączkowym zapaleniu mózgu. U tych pacjentów obserwowano szereg prostych i złożonych tików, także koprolalię i arytmomanię, z charakterystyczną fazą przymusu poprzedzającego tiki. W ostatnich latach natomiast pojawiły się opisy pojedynczych przypadków lub krótkich serii przypadków odpowiadających śpiączkowemu zapaleniu mózgu. W tych grupach tiki były rzadkie: 2 przypadki na 20 lub 1 na 17 w dwóch grupach opisywanych na przykład przez Dale’a.

W przypadku autoimmunologicznych zapaleń mózgu występowanie tików stwierdzono w przypadku zapaleń mózgu związanych z występowaniem przeciwciał przeciwko kilku receptorom: receptorowi NMDA (NMDAR), przeciwko bramkowanym napięciem kanałów potasowych (extracellular voltage-gated potassium channels, VGKC) i receptorowi glicyny (glycine receptor, GlyR). I choć autorzy zwracają uwagę, że nie można nie doceniać autoimmunologicznego zapalenia mózgu jako przyczyny tików, jako że są to choroby poddające się leczeniu immunomodulującemu, to występowanie tików w przebiegu tych chorób jest bardzo rzadkie (w zapaleniu mózgu z przeciwciałami anty-NMDAR opisano łącznie cztery przypadki, w zapaleniu mózgu z przeciwciałami przeciwko-VGKC łącznie trzy przypadki i dwa przypadki w zapaleniu mózgu anti-GlyR).

W przypadku chorób zakaźnych opisywano występowanie tików w przebiegu zakażenia HIV, opryszczkowego zapalenia mózgu u dzieci (powoduje choreoatetozę, dyskinezy ustno-twarzowe i tiki), w przebiegu zapalenia mózgu spowodowanego wirusem ospy wietrznej-półpaśca, choć wszystko to są rzadkie przypadki. Stosunkowo często obserwowano różne zaburzenia ruchowe hiperkinetyczne w przebiegu japońskiego zapalenia mózgu spowodowanego flawiwirusami, choć w przypadku zapalenia mózgu Zachodniego Nilu, które również spowodowane jest flawiwirusem, jest to bardzo rzadki objaw. Spośród chorób niewirusowych tiki obserwowano u pacjentów z chorobą Creutzfeldta-Jakoba (jeden przypadek), w przebiegu neurobrucellozy (jeden przypadek) i w przebiegu zapalenia mózgu związanego z Mycoplasma pneumoniae (jeden przypadek).

Zachęcamy do zapoznania się z całym artykułem dostępnym bez opłat w języku angielskim. Jest to szczególnie ciekawa tego typu pozycja, gdyż stanowi pierwszy i aktualny systematyczny przegląd literatury dotyczący tików, które, jak podsumowują Autorzy, wykazał, że choć tiki występują rzadziej niż inne dyskinezy w przebiegu zapaleń mózgu o różnej etiologii, to zapalenia należy jednak uwzględnić w diagnostyce różnicowej przyczyn tików, zwłaszcza pojawiających się w wieku dorosłym.

Źródło: Badenoch J., Searle T., Watson I., Cavanna A.E. Tics in patients with encephalitis. Neurol Sci 2021;42:1311–23.