Obiecujące skutki zastosowania leku przeciwcukrzycowego w leczeniu samoistnego nadciśnienia wewnątrzczaszkowego

Badanie kliniczne przeprowadzone przez zespół badawczy pod kierunkiem dra Alexandra Sinclaira z University of Birmingham sugeruje, że lek o nazwie eksenatyd (exenatide) może być skutecznym lekiem obniżającym ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego u pacjentów z samoistnym nadciśnieniem śródczaszkowym (IIH, idiopathic intracranial hypertension). IIH to choroba charakteryzująca się przewlekłym podwyższonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym o nieustalonej etiologii. Najczęściej występuje u młodych kobiet z nadwagą, zwłaszcza w wieku rozrodczym. Głównymi objawami IIH są przewlekłe, uciążliwe bóle głowy oraz zaburzenia widzenia, mogące prowadzić nawet do ślepoty. Bólom mogą towarzyszyć szumy uszne, bóle karku i pleców oraz problemy z koncentracją uwagi. Chociaż samoistne nadciśnienie śródczaszkowe nie jest chorobą śmiertelną, to jednak jej nierozpoznanie lub niewłaściwe leczenie może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak utrata wzroku czy uszkodzenie nerwów czaszkowych.

Agoniści receptora GLP-1 (GLP-1 receptor agonists) to grupa leków stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2. GLP-1 (glukagonopodobny peptyd-1) to hormon wydzielany przez komórki jelitowe w odpowiedzi na spożywanie posiłku. Hormon ten stymuluje wydzielanie insuliny przez trzustkę oraz hamuje uwalnianie glukagonu, co skutkuje obniżeniem poziomu cukru we krwi. Agoniści receptora GLP-1 naśladują działanie naturalnego GLP-1, co prowadzi do zwiększenia wydzielania insuliny, zmniejszenia apetytu i obniżenia poziomu cukru we krwi. Oprócz swojego działania hipoglikemicznego, agoniści receptorów GLP-1 są również stosowani w leczeniu otyłości, gdyż wpływają na zmniejszenie masy ciała poprzez zmniejszenie apetytu. W ostatnim czasie zwrócono uwagę na potencjalne zastosowania agonistów receptorów GLP-1 w leczeniu chorób neurologicznych, takich jak samoistne nadciśnienie śródczaszkowe.

Badania wykazują, że agoniści receptora GLP-1 wpływają na sploty naczyniówkowe mózgu w ten sposób, że prowadzą do zmniejszenia wydzielania płynu mózgowo-rdzeniowego i w efekcie do obniżenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Odkrycie to stanowiło punkt wyjściowy do przeprowadzenia badania klinicznego fazy 2, mającego na celu uzyskanie „pierwszego koncepcyjnego dowodu klinicznego” na to, że eksenatyd, będący syntetycznym agonistą receptora GLP-1, jest skuteczny w leczeniu IIH. Badaniem objęto 16 kobiet z aktywnym IIH, które losowo otrzymywały podskórnie eksenatyd lub placebo przez 12 tygodni. Głównym wynikiem końcowym było zmniejszenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego ocenianego za pomocą telemetrycznego monitorowania ciśnienia wewnątrzczaszkowego w czasie 2,5 godziny, 24 godziny i w 12. tygodniu po podaniu leku.

Wyniki badania wykazały, że eksenatyd skutecznie i znacząco obniżył ciśnienie wewnątrzczaszkowe w każdym z trzech punktów czasowych, a także znacząco zmniejszył liczbę dni bólu głowy w miesiącu oraz poprawił ostrość widzenia u pacjentów z IIH. Eksenatyd również znacząco zmniejszył liczbę dni z bólem głowy na miesiąc o 7,7 w okresie 12 tygodni od punktu wyjściowego — tu warto zwrócić uwagę, że w badaniach nad przewlekłym bólami migrenowymo zmniejszenie liczby dni z bólem głowy miesięcznie o 1,5–2 dni uważa się za istotne klinicznie.

Autorzy podsumowują, że eksenatyd może być skutecznym lekiem w leczeniu IIH, zwłaszcza w przypadkach, w których konieczne jest szybkie zmniejszenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Warto jednak pamiętać, że badanie kliniczne było oparte na nielicznej grupie i konieczne są dalsze badania, aby potwierdzić skuteczność i bezpieczeństwo stosowania eksenatydu w leczeniu IIH.

Źródło: Mitchell J.L., Lyons H.S., Walker J.K. i wsp. The effect of GLP-1RA exenatide on idiopathic intracranial hypertension: a randomized clinical trial. Brain 2023; awad003.