Doświadczenia terapeutyczne w leczeniu pacjentów z SOD1-ALS za pomocą tofersenu: pierwsze obserwacje kliniczne

Stwardnienie boczne zanikowe (ALS) jest śmiertelną chorobą neurodegeneracyjną, która prowadzi do postępującego uszkodzenia górnego i dolnego neuronu ruchowego. W około 3% przypadków, w tym 20% rodzinnych i 6% sporadycznych, ALS związany jest z mutacją w genie kodującym dysmutazę ponadtlenkową 1 (SOD1). Zmutowany gen SOD1 prowadzi do produkcji nieprawidłowego białka, które przyczynia się do neurodegeneracji. W 2022 roku pojawiły się wyniki badań klinicznych nad tofersenem, oligonukleotydem antysensownym, który blokuje ekspresję zmutowanego genu SOD1. Wyniki te sugerowały, że lek może spowolnić pogorszenie funkcji motorycznych i oddechowych u pacjentów z SOD1-ALS. Mimo że większość działań niepożądanych (takich jak bóle głowy, pleców i nudności) w badaniach klinicznych i programach wczesnego dostępu (EAP) była łagodna do umiarkowanej, poważnym i rzadkim powikłaniem było aseptyczne zapalenie opon mózgowych. 

W lipcu 2023 roku Ministerstwo Zdrowia czasowo dopuściło tofersen do obrotu w Polsce, co umożliwiło wdrożenie programu wczesnego dostępu (EAP). Ze względu na potencjalne ryzyko działań niepożądanych, pacjenci poddawani terapii tofersenem są ściśle monitorowani, co obejmuje: regularne badania neurologiczne, internistyczne oraz oceny laboratoryjne, w tym monitorowanie biomarkerów w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym. 

Od października 2023 r. w Klinice Neurologii Państwowego Instytutu Medycznego MSWiA w Warszawie leczonych było siedmiu pacjentów z SOD1-ALS. Rozpoznanie postawiono na podstawie badania neurologicznego, neurofizjologicznego oraz genetycznego genu SOD1. Przed włączeniem do programu EAP, dokładnie analizowano historię choroby pacjentów, oceniając stan funkcjonalny oraz wydolność oddechową. Po uzyskaniu świadomej zgody na leczenie prowadzono ścisły nadzór nad bezpieczeństwem terapii, aby zidentyfikować ewentualne działania niepożądane i odpowiednio nimi zarządzać, minimalizując ryzyko powikłań. 

Podczas leczenia regularnie oceniano odpowiedź na tofersen, tolerancję leczenia oraz występowanie działań niepożądanych, monitorując objawy i postęp choroby za pomocą zrewidowanej skali funkcjonalnej ALS (ALSFRS-R) oraz oceniając funkcje oddechowe. 

W grupie leczonych pacjentów znajdowało się trzech mężczyzn i cztery kobiety. Pięciu z siedmiu pacjentów nie miało wywiadu rodzinnego ALS. Średni czas trwania leczenia wynosił 6,5 miesiąca (zakres od 2 do 9 miesięcy). U jednego pacjenta zaobserwowano wzrost poziomu białka i cytozy w płynie mózgowo-rdzeniowym, jednak pozostali pacjenci nie doświadczyli istotnych działań niepożądanych, a ich stan neurologiczny nie uległ pogorszeniu. Co więcej, u żadnego z pacjentów nie zaobserwowano pogorszenia funkcjonalnego w skali ALSFRS-R w okresie leczenia. 

Podsumowując, zastosowanie tofersenu w leczeniu pacjentów z SOD1-ALS daje nadzieję na pierwszą przyczynową terapię tej rzadkiej formy ALS. Tofersen, będący antysensownym oligonukleotydem, działa poprzez blokowanie ekspresji zmutowanego genu SOD1, co spowalnia progresję choroby i stabilizuje funkcje motoryczne oraz oddechowe. Wstępne wyniki są obiecujące, ale konieczne jest dalsze, długoterminowe monitorowanie pacjentów, aby lepiej ocenić zarówno bezpieczeństwo, jak i skuteczność tego leczenia. Wczesne obserwacje sugerują, że tofersen może stabilizować przebieg choroby, co stanowi ważny krok naprzód w leczeniu tej, dotychczas nieuleczalnej, postaci ALS. 

Źródło: XXV Zjazd PTN 11.09.2024–14.09.2024, B. (2024). XXV Zjazd Polskiego Towarzystwa Neurologicznego 11.09.2024–14.09.2024, Białystok, Streszczenia. Polski Przegląd Neurologiczny, 20(A).